Si tratta di una collezione didattica costituita da 54 mele, 59 pere, 20 prugne, 6 albicocche, 18 pesche, 16 fichi, 22 cedri, 6 arance, 1 coppia di fragole e 12 frutti che devono essere ancora identificati, per un totale di 214 pezzi. Sono corredati dal nome volgare delle cultivar posto su un cartellino legato al modello e ripetuto sulle scatoline d’appoggio.
Purtroppo non sono accompagnati da documentazione sui criteri di scelta delle varietà, sebbene sia evidente l’intento di rappresentare una grande varietà pomologica.
La nomenclatura permette di riferire l’origine dei soggetti ad un territorio molto vasto e, quindi, suggerisce suggestive ipotesi d’indagine sulla biodiversità frutticola del passato e quella sopravvissuta ai giorni nostri. Basta scorrere l’elenco per comprendere la cornucopia di frutta nota all’epoca e oggetto di insegnamento.
La fattura è pregevole e la forma realistica. I “modelli in cera” sono citati nel fascicolo 12 dell’Inventario del 1887 esistente presso la sede dell’allora R. Istituto Tecnico in Città Alta. Ma il dato storico più interessante è stato scoperto durante una ricerca archivistica effettuata quest’anno dall’Orto Botanico grazie alla quale è emerso l’ ”Elenco classificato dei frutti in rilievo di cera della Pomona somministrata dalla Ditta Gaspani e custoditi nel Gabinetto di Storia Naturale presso l’Imperial Regio Liceo di Bergamo”, datato 1828.
184 anni dopo, dei circa 400 esemplari, 214 sono ora parte del patrimonio civico dell’Orto Botanico.
Materiale
Alcuni frutti sono realizzati in cera internamente cavi, altri hanno un’anima di gesso ricoperta da uno strato sottile di cera. In questo caso i modelli, oltre ad avere una maggiore solidità, acquistano un maggior peso, quindi una grande aderenza alla realtà.
Per determinare la composizione della cera occorrerebbero delle analisi scientifiche. I modelli sono colorati sia in pasta che rifiniti in superficie. Potrebbe esserci la gommalacca sui frutti con superficie lucida. I piccioli sono in legno o in cera. Le etichette sono in carta con scritte a macchina. Le scatoline sono in cartone con scritte a mano. I calici sono di carta.
LA COLLEZIONE POMOLOGICA DELLA DITTA GASPANI – MILANO | ||||
ID |
Cultivar |
Genere | specie |
Materiale |
1 |
Mela Lazzaruola Rossa | Malus | domestica | cera |
2 |
Mela Granata | Malus | domestica | cera |
3 |
Mela Cotogna | Malus | domestica | cera e gesso |
4 |
Mela Api Francese Piccola | Malus | domestica | cera |
5 |
Mela Rosa | Malus | domestica | cera |
6 |
Mela Malè | Malus | domestica | cera e gesso |
7 |
Mela Calvilla Bianca | Malus | domestica | cera e gesso |
8 |
Mela Renetta Dorata | Malus | domestica | cera e gesso |
9 |
Mela Renetta Reale | Malus | domestica | cera e gesso |
10 |
Mela Capendù Rossa | Malus | domestica | cera |
11 |
Mela Piccione Piccola | Malus | domestica | cera |
12 |
Mela Renetta Nativa | Malus | domestica | cera |
13 |
Mela Caravella Bianca | Malus | domestica | cera e gesso |
14 |
Mela Cotogna della Cina | Malus | domestica | cera e gesso |
15 |
Mela Capendù Bianca | Malus | domestica | cera e gesso |
16 |
Mela Renetta del Piemonte | Malus | domestica | cera |
17 |
Mela Pigionet | Malus | domestica | cera |
18 |
Mela Calvilla Stellata | Malus | domestica | cera e gesso |
19 |
Mela Renetta Grossa | Malus | domestica | cera e gesso |
20 |
Mela Scarlatta Inglese | Malus | domestica | cera e gesso |
21 |
Mela Renetta d’Autunno | Malus | domestica | cera e gesso |
22 |
Mela Renetta Inglese di Leonora | Malus | domestica | cera e gesso |
23 |
Mela Renetta Grigia di Patem | Malus | domestica | cera e gesso |
24 |
Mela Albicocca Polacca | Malus | domestica | cera e gesso |
25 |
Mela D’Autunno Rossa | Malus | domestica | cera e gesso |
26 |
Mela D’Harlem | Malus | domestica | cera e gesso |
27 |
Mela Cesina Piccola | Malus | domestica | cera e gesso |
28 |
Mela Renetta di Formine | Malus | domestica | cera |
29 |
Mela Tulipano Oblunga | Malus | domestica | cera e gesso |
30 |
Mela Lampone Rossa | Malus | domestica | cera e gesso |
31 |
Mela Tulipano Tonda | Malus | domestica | cera e gesso |
32 |
Mela Violetta Rigata | Malus | domestica | cera e gesso |
33 |
Mela Musa d’Inverno | Malus | domestica | cera |
34 |
Mela Sesonata di Danzica | Malus | domestica | cera |
35 |
Mela Dorata | Malus | domestica | cera |
36 |
Mela Melone | Malus | domestica | cera e gesso |
37 |
Mela Coi Semi Mobili | Malus | domestica | cera |
38 |
Mela Nojne – di Ghiaccio | Malus | domestica | cera |
39 |
Mela Nojne – di Ghiaccio | Malus | domestica | cera |
40 |
Mela d’Astracan Trasparente | Malus | domestica | cera |
41 |
Mela Renetta di Bretagna | Malus | domestica | cera e gesso |
42 |
Mela S. Germano | Malus | domestica | cera |
43 |
Mela Frascona | Malus | domestica | cera |
44 |
Mela Bianca Svizzera | Malus | domestica | cera e gesso |
45 |
Mela Renetta (Lomb. Dez.) | Malus | domestica | cera |
46 |
Mela Renetta Grossa (Lomb. popino) | Malus | domestica | cera |
47 |
Mela d’Estate | Malus | domestica | cera |
48 |
Mela Nera di Siberia | Malus | domestica | cera |
49 |
Mela di Ghiaccio Bianca | Malus | domestica | cera |
50 |
Mela Fagiolo | Malus | domestica | cera |
51 |
Mela Postoffa Rigata Rossa | Malus | domestica | cera |
52 |
Mela Meulin a Vent | Malus | domestica | cera |
53 |
Mela Postoffa d’Inverno | Malus | domestica | cera |
54 |
Mela Granata Dolce | Malus | domestica | cera |
55 |
nd | Malus | domestica | cera e gesso |
56 |
nd | Malus | domestica | cera e gesso |
57 |
Pera Moscadella Piccola San Pietro | Pyrus | communis | cera |
58 |
Pera Mon Dieu d’Estate | Pyrus | communis | cera e gesso |
59 |
Pera Piccola Nera | Pyrus | communis | cera |
60 |
Pera di Siberia | Pyrus | communis | cera |
61 |
Pera Bacata | Pyrus | communis | cera |
62 |
Pera Martin Secco | Pyrus | communis | cera |
63 |
Pera Quaina | Pyrus | communis | cera |
64 |
Pera Bergamotta | Pyrus | communis | cera |
65 |
Pera Buon Luigi | Pyrus | communis | cera e gesso |
66 |
Pera Spina Carpi | Pyrus | communis | cera e gesso |
67 |
Pera Dorata d’Inverno | Pyrus | communis | cera |
68 |
Pera Burré Scura d’Inverno | Pyrus | communis | cera e gesso |
69 |
Pera Spadone d’Estate | Pyrus | communis | cera e gesso |
70 |
Pera Bussy de la Motte d’Estate | Pyrus | communis | cera e gesso |
71 |
Pera a Fior Doppio | Pyrus | communis | cera |
72 |
Pera Maria | Pyrus | communis | cera |
73 |
Pera Brutta e Buona d’Estate | Pyrus | communis | cera e gesso |
74 |
Pera Lombardo Cavalera | Pyrus | communis | cera |
75 |
Pera Moscatella Roberto verde grossa | Pyrus | communis | cera e gesso |
76 |
Pera Mansueto | Pyrus | communis | cera |
77 |
Pera Orange Verde | Pyrus | communis | cera |
78 |
Pera Lombardo Gnocco | Pyrus | communis | cera |
79 |
Pera Cassoletta | Pyrus | communis | cera |
80 |
Pera Arancia Muscata | Pyrus | communis | cera |
81 |
Pera Buon Cristiano di Spagna Estivo | Pyrus | communis | cera e gesso |
82 |
Pera Spina Noce | Pyrus | communis | cera |
83 |
Pera Silvange di Metz | Pyrus | communis | cera |
84 |
Pera di Nuova Specie | Pyrus | communis | cera e gesso |
85 |
Pera Angelica | Pyrus | communis | cera e gesso |
86 |
Pera Della Regina | Pyrus | communis | cera |
87 |
Pera Moscadella di Germania | Pyrus | communis | cera |
88 |
Pera Nespola | Pyrus | communis | cera |
89 |
Pera Spadone Invernengo | Pyrus | communis | cera |
90 |
Pera Moscatella Primaticcia | Pyrus | communis | cera |
91 |
Pera Bussy di Montigny | Pyrus | communis | cera |
92 |
Pera Burré d’Inverno | Pyrus | communis | cera e gesso |
93 |
Pera Spina d’Inverno | Pyrus | communis | cera |
94 |
Pera Carlotta | Pyrus | communis | cera |
95 |
Pera Virgoloso Grosso di Verona | Pyrus | communis | cera |
96 |
Pera Moscatella Roberto Verde Piccola | Pyrus | communis | cera |
97 |
Pera Nanselet d’Inverno | Pyrus | communis | cera |
98 |
Pera Saltimbocca | Pyrus | communis | cera |
99 |
Pera Abretta d’Inverno | Pyrus | communis | cera |
100 |
Pera Amire Joannet | Pyrus | communis | cera |
101 |
Pera Tesoro | Pyrus | communis | cera |
102 |
Pera S. Anna | Pyrus | communis | cera |
103 |
Pera Burré di Spagna Invernengo | Pyrus | communis | cera |
104 |
Pera Burré de la Bona Ville | Pyrus | communis | cera |
105 |
Pera Cotogna Invernengo | Pyrus | communis | cera |
106 |
Pera Risparmio | Pyrus | communis | cera |
107 |
Pera Maddalena Piccola | Pyrus | communis | cera |
108 |
Pera Camaina | Pyrus | communis | cera |
109 |
Pera Buon Cristiano di Spagna | Pyrus | communis | cera |
110 |
Pera Bergamotta d’Estate | Pyrus | communis | cera |
111 |
Pera Scresciata Svizzera | Pyrus | communis | cera |
112 |
nd | Pyrus | communis | cera |
113 |
nd | Pyrus | communis | cera |
114 |
nd | Pyrus | communis | cera |
115 |
nd | Pyrus | communis | cera |
116 |
Prugna Imperiale Violetta | Prunus | domestica | cera |
117 |
Prugna Reale di Tours | Prunus | domestica | cera |
118 |
Prugna Primaticcia Bianca | Prunus | domestica | cera |
119 |
Prugna Tuorlo d’Uovo | Prunus | domestica | cera |
120 |
Prugna di Gerusalemme | Prunus | domestica | cera |
121 |
Prugna Perniciona Bianca | Prunus | domestica | cera |
122 |
Prugna Cerasa Rossa | Prunus | domestica | cera |
123 |
Prugna Susina Damascena Grossa | Prunus | domestica | cera |
124 |
Prugna Scresciata Rossa | Prunus | domestica | cera |
125 |
Prugna Rainclaude Gialla | Prunus | domestica | cera |
126 |
Prugna Rainclaude Verde | Prunus | domestica | cera |
127 |
Prugna Santa Caterina | Prunus | domestica | cera |
128 |
Prugna Rainclaude Gialla Tonda | Prunus | domestica | cera |
129 |
Prugna Pernigona Gialla | Prunus | domestica | cera |
130 |
Prugna Damascena Veronese | Prunus | domestica | cera |
131 |
Prugna Ravasa Scuro | Prunus | domestica | cera |
132 |
Prugna Settembrina Gialla Oblunga | Prunus | domestica | cera |
133 |
Prugna Verdastra | Prunus | domestica | cera |
134 |
nd | Prunus | domestica | cera |
135 |
nd | Prunus | domestica | cera |
136 |
Albicocca Primaticcia Bianca | Prunus | armeniaca | cera |
137 |
Albicocca Meliaca comune | Prunus | armeniaca | cera |
138 |
Albicocca Pesca | Prunus | armeniaca | cera |
139 |
Albicocca Gialla | Prunus | armenica | cera |
140 |
Albicocca Bianca | Prunus | armeniaca | cera |
141 |
Albicocca Polacca | Prunus | armeniaca | cera |
142 |
Pesca Primaticcia bianca | Prunus | persica | cera |
143 |
Pesca Primaticcia rossa | Prunus | persica | cera |
144 |
Pesca Alberges Duracina | Prunus | persica | cera |
145 |
Pesca Alberges Cerasa | Prunus | persica | cera |
146 |
Pesca Porporina Tardiva | Prunus | persica | cera e gesso |
147 |
Pesca Alberges Noce | Prunus | persica | cera |
148 |
Pesca Maddalena | Prunus | persica | cera e gesso |
149 |
Pesca Primaticcia Morellona | Prunus | persica | cera |
150 |
Pesca Cotogna Primaticcia Genovese | Prunus | persica | cera |
151 |
Pesca Alberges Noce Bianca | Prunus | persica | cera |
152 |
Pesca Alberges Prugna Bianca | Prunus | persica | cera |
153 |
Pesca Biancona delle Maddalene | Prunus | persica | cera e gesso |
154 |
Pesca di Malta | Prunus | persica | cera e gesso |
155 |
Pesca Pescie | Prunus | persica | cera |
156 |
Pesca S. Anna | Prunus | persica | cera |
157 |
Pesca Poppa di Venere | Prunus | persica | cera |
158 |
Pesca Cotogna Duracina | Prunus | persica | cera |
159 |
Pesca Nivetta | Prunus | persica | cera |
160 |
Fico Violetto | Ficus | carica | cera |
161 |
Fico Dotatto, ossia della Gotta | Ficus | carica | cera |
162 |
Fico di Marsiglia | Ficus | carica | cera |
163 |
Fico di Rimini | Ficus | carica | cera |
164 |
Fico Madama | Ficus | carica | cera |
165 |
Fico Nero | Ficus | carica | cera |
166 |
Fico Genovese | Ficus | carica | cera |
167 |
Fico Verdino | Ficus | carica | cera |
168 |
Fico Passetto del Monte di Brianza | Ficus | carica | cera |
169 |
Fico Fiorone verdino | Ficus | carica | cera |
170 |
Fico Fiorone di Malta | Ficus | carica | cera |
171 |
Fico Calamajo Bianco | Ficus | carica | cera |
172 |
Fico Fiorone di Verona | Ficus | carica | cera |
173 |
Fico Fiorone di Rimini | Ficus | carica | cera |
174 |
Fico Brugiotto | Ficus | carica | cera |
175 |
nd | Ficus | carica | cera |
176 |
Cedro Fiorentino | Citrus | medica | cera |
177 |
Cedro Grosso della Calabria | Citrus | medica | cera |
178 |
Cedro S. Margherita | Citrus | medica | cera |
179 |
Cedro Spatafora | Citrus | medica | cera |
180 |
Cedro di Salò | Citrus | medica | cera |
181 |
Cedro Perettone | Citrus | medica | cera |
182 |
Cedro S. Margherita Piccolo | Citrus | medica | cera |
183 |
Cedro Bergamotto | Citrus | medica | cera |
184 |
Cedro Imperiale | Citrus | medica | cera |
185 |
Cedro Imperiale a Frutto Lungo | Citrus | medica | cera |
186 |
Cedro Variegato Rosso | Citrus | medica | cera |
187 |
Lima Portoghese | Citrus | medica | cera |
188 |
Limone Falsa Peretta | Citrus | medica | cera |
189 |
Limone Comune | Citrus | medica | cera |
190 |
Limone a Foggia di Pera Piccolo | Citrus | medica | cera |
191 |
Limone Tondo Scanellato | Citrus | medica | cera |
192 |
Limone Cedrangolo | Citrus | medica | cera |
193 |
Limone della Cina o Aranciato | Citrus | medica | cera |
194 |
Limone Margheritino | Citrus | medica | cera |
195 |
Limone del Corletto Dolce | Citrus | medica | cera |
196 |
Limone Fiorentino a Figura di Pera | Citrus | medica | cera |
197 |
Limone detto Cedrino Genovese | Citrus | medica | cera |
198 |
Arancia Variegata | Citrus | sinensis | cera |
199 |
Arancia lomb. Napolino | Citrus | sinensis | cera |
200 |
Arancia Scemellata Bizzaria | Citrus | sinensis | cera |
201 |
Arancia Melarosa Bianca | Citrus | sinensis | cera |
202 |
Arancia Rosa | Citrus | sinensis | cera |
203 |
Arancia Turca | Citrus | sinensis | cera |
204 |
nd | Prunus | domestica | |
205 |
nd | Pyrus | communis | |
206 |
nd | Pyrus | communis | |
207 |
nd | Pyrus | communis | |
208 |
nd | Pyrus | communis | |
209 |
nd | Prunus | armenica | |
210 |
Pesca grigia di Patem | Prunus | persica | |
211 |
nd | Citrus | medica/sinensis | cera |
212 |
nd | Citrus | medica/sinensis | cera |
213 |
nd | Citrus | medica/sinensis | cera |
214 |
nd | Fragaria | cera |